Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) cảnh báo vào thứ năm rằng biến đổi khí hậu, cháy rừng và ô nhiễm không khí đang tạo thành một chu kỳ chết người, đe dọa sức khỏe con người, hệ sinh thái và nông nghiệp trên toàn thế giới.
WMO đã gióng lên hồi chuông cảnh báo trong bản tin mới nhất về chất lượng không khí và khí hậu, ấn phẩm thứ tư như vậy trong năm nay. Với trọng tâm đặc biệt là cháy rừng, báo cáo phân tích nồng độ ô nhiễm vật chất dạng hạt trên toàn cầu và khu vực và tác động có hại của nó đối với sức khỏe và cây trồng vào năm 2023.
Theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ô nhiễm không khí xung quanh gây ra hơn bốn triệu ca tử vong sớm mỗi năm, bên cạnh chi phí kinh tế và môi trường cao.
“Biến đổi khí hậu và chất lượng không khí không thể được xử lý riêng rẽ. Chúng song hành và phải được giải quyết cùng nhau”, Phó Tổng thư ký WMO Ko Barrett cho biết. “Sẽ là tình huống đôi bên cùng có lợi cho sức khỏe của hành tinh, con người và nền kinh tế của chúng ta, nếu nhận ra mối quan hệ tương hỗ và hành động phù hợp”.
Các hạt mịn, hay PM2.5, là mối nguy hại lớn nhất đối với sức khỏe trong ô nhiễm không khí. Những hạt cực nhỏ này, nhỏ hơn khoảng 30 lần so với tóc người, có thể xâm nhập sâu vào phổi và đi vào máu. Các nguồn bao gồm quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch, cháy rừng, xe cộ, công trường xây dựng và bụi sa mạc do gió thổi.
Trọng tâm của WMO về cháy rừng phù hợp với nghiên cứu mới nổi nêu bật những nguy hiểm đặc biệt của khói cháy rừng. Các nghiên cứu gần đây cho thấy khói cháy rừng có thể gây hại hơn các dạng ô nhiễm không khí khác, có khả năng làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí , suy giảm nhận thức , ung thư, đau tim, biến chứng khi mang thai, đột quỵ và thiếu tập trung.
Tìm hiểu thêm ô nhiễm không khí có thể gây vô sinh ở phụ nữ tại đây
Vào năm 2023, cháy rừng ở Canada đã thiêu rụi một diện tích kỷ lục, gấp bảy lần so với mức trung bình 1990-2013. Khói từ những đám cháy này lan khắp Hoa Kỳ và đến châu Âu, trong khi khói cháy rừng ở Algeria vượt Đại Tây Dương đến Mỹ Latinh, nhấn mạnh phạm vi quốc tế của mối đe dọa.
WMO đưa tin, khi biến đổi khí hậu làm gia tăng các mùa cháy rừng trên toàn cầu, nguy cơ sức khỏe do khói cháy rừng cũng đang gia tăng trên toàn thế giới.
Tiến sĩ Lorenzo Labrador, một viên chức khoa học trong mạng lưới Giám sát khí quyển toàn cầu của WMO, cho biết: “Khói từ cháy rừng chứa hỗn hợp hóa chất độc hại không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng không khí và sức khỏe mà còn gây hại cho thực vật, hệ sinh thái và mùa màng – và dẫn đến nhiều khí thải carbon hơn và do đó nhiều khí nhà kính hơn trong khí quyển”.
Trong khi bản tin tập trung vào dữ liệu năm 2023, Barrett lưu ý rằng xu hướng này vẫn tiếp tục diễn ra trong năm nay.
“Tám tháng đầu năm 2024 đã chứng kiến sự tiếp diễn của những xu hướng đó, với nhiệt độ cao và hạn hán dai dẳng làm tăng nguy cơ cháy rừng và ô nhiễm không khí”, ông nói. “Biến đổi khí hậu có nghĩa là chúng ta phải đối mặt với kịch bản này với tần suất ngày càng tăng”.
Cháy rừng kỷ lục làm ngạt thở hệ sinh thái, nông nghiệp
Những mối nguy hiểm của ô nhiễm không khí vượt xa sức khỏe con người. Các chất ô nhiễm như nitơ và lưu huỳnh lắng đọng trên bề mặt Trái đất đe dọa hệ sinh thái và nông nghiệp. Những chất gây ô nhiễm này làm giảm các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng, bao gồm nước sạch, đa dạng sinh học và lưu trữ carbon.
Mối đe dọa đối với nông nghiệp cũng rất đáng kể. Nồng độ cao của các hạt vật chất có thể chặn ánh sáng mặt trời và cản trở sự hấp thụ carbon dioxide của thực vật. Theo bản tin của WMO, tại các khu vực ô nhiễm nặng ở Ấn Độ và Trung Quốc, bằng chứng thực nghiệm cho thấy lắng đọng các hạt vật chất làm giảm năng suất cây trồng tới 15%.
Các hoạt động canh tác ở Trung Phi, Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan và Đông Nam Á – những khu vực chịu ảnh hưởng nhiều nhất của tác động ô nhiễm đến nông nghiệp – góp phần đáng kể vào ô nhiễm vật chất dạng hạt. Các hoạt động này bao gồm đốt rơm rạ, sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu, cày đất, thu hoạch và quản lý phân chuồng.
Lượng khí thải tăng ở Bắc Mỹ, Ấn Độ nhưng giảm ở Châu Âu, Trung Quốc
Bản tin của WMO sử dụng hai sản phẩm khác nhau để ước tính nồng độ hạt vật chất toàn cầu: Dịch vụ giám sát khí quyển Copernicus và Văn phòng mô hình hóa và đồng hóa toàn cầu của NASA.
Cả Copernicus và NASA đều phát hiện ra rằng các vụ cháy rừng ở Bắc Mỹ gây ra lượng khí thải PM2.5 cao bất thường so với giai đoạn tham chiếu 2003-2023.
Bản tin cho biết các đám cháy lớn, dai dẳng đã bùng phát từ đầu tháng 5 ở miền tây Canada cho đến cuối tháng 9 năm 2023. Điều này làm chất lượng không khí ở miền đông Canada và đông bắc Hoa Kỳ, đặc biệt là Thành phố New York trở nên tồi tệ hơn. Khói đã bay qua Bắc Đại Tây Dương đến miền nam Greenland và Tây Âu.
Mức PM2.5 cao hơn mức trung bình cũng được đo ở Ấn Độ do ô nhiễm gia tăng từ các hoạt động của con người và công nghiệp.
Trung Quốc và Châu Âu đo được mức dưới mức trung bình, nhờ vào lượng khí thải từ con người giảm. Xu hướng này đã được quan sát thấy kể từ Bản tin WMO đầu tiên vào năm 2021.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc, quốc gia từng phụ thuộc nhiều vào than đá, đã trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về năng lượng tái tạo, dẫn đến việc giảm lượng khí thải.
Cháy rừng làm tăng mức độ ôzôn
Các vụ cháy rừng cũng làm tăng đột biến nồng độ ozone ở một số khu vực.
Các vụ cháy rừng tàn khốc đã xảy ra ở miền trung và miền nam Chile vào tháng 1 và tháng 2 năm 2023, khiến ít nhất 23 người thiệt mạng. Hơn 400 vụ cháy, nhiều vụ cố ý, đã thiêu rụi các đồn điền và rừng rộng lớn. Nhiệt độ cao và gió đã làm bùng phát các đám cháy ở một khu vực bị ảnh hưởng bởi hạn hán kéo dài hàng thập kỷ.
Kết quả là mức độ tiếp xúc với ozone trong thời gian ngắn hàng ngày tăng mạnh tại một số trạm giám sát trên khắp cả nước. Chính quyền Chile đã ban bố tình trạng khẩn cấp về môi trường tại nhiều vùng miền trung Chile.
Bản tin của WMO đưa tin: “Các quan sát đồng thời về ôzôn, cacbon monoxit, nitơ oxit và PM2.5 ở miền trung Chile cho thấy chất lượng không khí bị ảnh hưởng nghiêm trọng do các vụ cháy rừng dữ dội, dai dẳng thường xuyên xảy ra trong điều kiện khí hậu ấm lên”.
WMO đã phát hành bản tin trước Ngày Không khí sạch cho bầu trời xanh vào ngày 7 tháng 9 – một ngày do Liên hợp quốc chỉ định để nêu bật chất lượng không khí và tăng cường hợp tác.
Chủ đề của năm nay: “Đầu tư vào không khí sạch ngay bây giờ”.
Nguồn healthpolicy-watch, nytimes, ecostyles
